دیشلمه تاریخی

گشت و گذار در چایخانه های بازار تاریخی تبریز
از کنار بساط هر کدامشان که رد شوید، عطر چای و گرمای زغال می زند توی صورت تان و دعوت تان می کنند به نشستن در کنار سماورهای غول پیکر تا با نوشیدن یک استکان چای دیشلمه، مهمان سقفی صدها ساله شوید؛ سقفی که بزرگ ترین بازار سرپوشیده جهان را ساخته و قرن هاست خریداران، فروشنده ها و تاجران در آن می خرند و می فروشند. چای خوردن در بازار تبریز، همگام شدن با این تاریخ کهن است که در تمام راسته ها، سراها و تمیچه هایش روان است. رفتن به چایخانه ها و قهوه خانه ها، سنتی قدیمی برای بازاریان تبریزی است و شاید به همین خاطر است که این بازار پر از چایخانه است. همین فراوانی هم مسافران را وا می دارد که در یکی از آنها لمی بدهند و لبی تر کنند. قدمت این چایخانه ها و آداب خاصی که طی سال ها در آن ها روان بوده، چایخانه های این بازار را به نقاطی تبدیل کرده که هم می توان فرهنگ عامه شهر را در آنها دید و هم تکه هایی از تاریخ گذشته را که بعضی چای چی های خوش ذوق قاب کرده و روی دیوارهای قدیمی شان زده اند.

نکته

عکس های یادگاری

دیوار بیشتر قهوه خانه های بازار، پوشیده از انواع عکس و تابلوهای جدید و قدیمی است که به نوعی شناسنامه و سند تاریخی آن قهوه خانه هستند. اگر شما هم عکس خوبی از این قهوه خانه ها گرفتید، می توانید آن را در سفر بعدی تان برای قهوه چی بیاورید تا آن را قاب کرده و در کنار دیگر عکس هایش روی دیوار بگذارد. عکس ها: حامد نظری

چطور بگردیم؟

شهر و چایخانه اش

بازار تبریز بیشتر از 40 چایخانه و قوه خانه دارد که بنابر مسیر پیاده روی و سلیقه تان می توانید یکی را انتخاب کنید.
* برای رسیدن به بازار تبریز و چایخانه هایش باید بعد از رسیدن به میدان دانشسرا، وارد خیابان جمهوری شوید تا بعد از کاخ استانداری به بازار برسید.
* چایخانه: راه ساده، آن است که به چایخانه هایی بروید که در کنار بیشتر تیمچه ها هستند. معروف ترین چایخانه های بازار تبریز، 2 چایخانه کنار درهای چوبی تیمچه فروش مظفریه هستند. چایخانه سرای قند فروشان و چایخانه آقا مهدی که در سری امیر است هم بسیار معروفند. با پرداخت حدود 400 تومان یا کمتر می توانید در آنها چایی را بخورید که با حرارت زغال به جوش آمده. قیمت چای بستگی به مخلفاتی دارد که همراه چای برایتان آورده می شود. در محوطه بازار، افرادی هم هستند که سماورهای کوچک دستی با استکان و قند در دست دارند. این چای فروش ها بیشتر برای بازاریان در حجره های شان چای می برند، اما می توانید برای تنوع، چای آنها را نیز امتحان کنید.
* قهوه خانه: بیشتر قهوه خانه های بازار تبریز در طبقه همکف بازار یا زیر زمین بعضی حجره ها قرار دارند. مشهورترین این قهوه خانه ها که قدیمی اند، در بازارهای شیشه گر خانه، پنبه فروشان، صادقیه، دبه خانه، یمنی دوزان و یخچال صادقیه هستند و بیشترشان هم اسمی جز «قهوه خانه» ندارند. غیر از پذیرایی مشتریان پشت میز و صندلی های چوبی، بعضی قهوه خانه ها روش جدیدتری برای پذیرایی دارند؛ یک قوری چای تازه دم با استکان هایی کمر باریک و ظرفی قند می آورند. معمولاً هر قوری برای پر کردن 4 استکان چای کافی است. بسته به مخلفات، قیمتش تغییر می کند.

بیشتر بدانید

آداب قهوه خانه ای

* هر چند از هر مهمان و مسافری در قهوه خانه و چایخانه های بازار پذیرایی می شود، اما استقبال صاحب قهوه خانه با رعایت بعضی اصول گرم تر خواهد بود.
* چایخانه: چایخانه ها معمولاً توسط یک نفر اداره می شود که از صبح زغال زیرکتری و سماور را روشن می کند، آب کتری را کنترل می کند و برای شما چای می ریزد. چایخانه ها معمولاً جایی برای نشستن ندارند و سرپایی هستند.
* قهوه خانه: اولین چیزی که توجه تان را جلب می کند، میز چوبی بزرگی است که بیشتر با یک قالیچه کوچک فرش شده و پیرمرد قهوه چی هم با محاسن بسیار، پشت آن نشسته و قلیان می کشد. صاحب قهوه خانه، معمولاً در جواب سلام افراد ناشناس زیر لب جواب می دهد و سری تکان می دهد، اما در مقابل افراد آشنا و مشتریان دائمی، لحظه ای کشیدن قلیان را قطع می کند و با گرمی جواب می دهد و تعارف می کند. خوردن چای در این قهوه خانه ها آداب خاصی دارد؛ مثلاً اینکه هیچ وقت نباید با نوشیدن یک چای از سر میز بلند شد، حداقل تعداد چای در آنها 2 استکان است که شاگرد قهوه خانه یکی پس از دیگری برای شما می آورد. اما اگر پس از چای دوم بخواهید به نشستن در قهوه خانه ادامه دهید، باید پشت سر هم چای بخورید. برداشته شدن استکان چای از مقابل شما و تعارف نکردن یک چای دیگر به این معناست که باید از سر میز بلند شوید.

نکات طلایی

عکاسی با اجازه

* شاید بعضی قهوه خانه دارهای مسن خیلی به زبان فارسی تسلط نداشته باشند، اما در برقراری ارتباط با آنها دچار مشکل نخواهید شد.
* هوای شاگرد قهوه خانه را داشته باشید، تنوع طعم و مزه چای در دست اوست. گاهی شاگرد کمی عرقِ نعنا یا شاهِسپرم هم به چای اضافه می کند، پولی هم به عنوان شاگردانه به او بدهید.
* ساعت کار قهوه خانه های بازار مثل حجره ها و مغازه هاست. در روزهای هفته معمولاً تا عصر و روزهای پنجشنبه تا حدود ساعت 3 باز هستند.
* بعضی قهوه خانه ها، خوراکی هایی مثل تخم مرغ آب پز، عدسی و حتی جگر هم دارند.
منبع: نشریه سرزمین من شماره 36